روز جهانی نخل در ۱۴ مارس میلادی
در خصوص روز ملی نخل و برگزاری مراسمها و برنامه های مختلف در این خصوص لازم بود تا به سابقه و منافع این درخت ارزشمند اشاره کنم تا به همت انجمنها و نهادهای مدنی دست در دست هم ارزش و جایگاه این درخت ارزشمند را که با تاریخ و فرهنگ ما پیوند دارد بشناسانیم. امیدوارم همه همت کنیم و روزی شاهد روز جهانی نخل با محوریت ایران باشیم.
درخت نخل همزیستی به قدمت ۷۰۰۰ سال با انسان دارد. نقش نخل در آثار تمدن بابل، سومر، هخامنشیان و اهرام و معابد مصر و اساطیر روم و یونان نشان از اهمیت این درخت دارد. در کتابهای آیینی و آسمانی به ویژه در قرآن، خرما گوی سبقت را از همه میوه های بهشتی و زمینی ربوده است. در مسیحیت نیز روز یکشنبه نخل مراسمی هر ساله اجرا می شود که مردم با در دست داشتن برگهای نخل به استقبال حضرت عیسی (ع) می روند. از دیر باز به باور ایرانیان وجود درخت نخل و برگهای نخل در هر خانه مایه برکت و ازدیاد رزق و روزی می شود.
طبق نظر محققان بزرگی چون ویلسون، مهد و موطن اصلی خرما جنوب ایران و خوزستان است به شکلی که نیمی از تولید خرمای جهان امروز در خوزستان و جنوب عراق به عمل می آید، فقط ۵۰ هزار تن خرمای ایران در شادگان تولید می شود که ۳۵ هزار تن آن صادر می شود.
هیچ کشوری از صادر کنندگان بزرگ خرما دارای تنوع بالای ارقام خرمای ایران نیست در ایران بیش از ۹۰ نوع خرما ثمر می دهد در حالی که در کالیفرنیا با سرمایه گذاری بالا روی خرما تنها ۶ نوع خرما ثمر می دهد و حتی عربستان سعودی نیز نتوانسته با این همه تبلیغات و بالاترین مصرف سرانه برای هر نفر ۳۷ کیلو در سال تنوع خرمای ایران را داشته باشد. متاسفانه ایرانی ها نخل و ویژگیهای آن و خواص خرما را نمی دانند و از سروت و نعمتی که خاک و آب این سرزمین به آنها ارزانی داشته است بی خبرند. مصرف سرانه این میوه ضد سرطان در ایران سالانه ۸ کیلو برای هر نفر است که در اغلب استانهای نیمه شمالی کمتر از نصف این آمار است.
محصول و میوه درخت خرما شامل خارک، رطب و خرما سرشار از ویتامین و فیبر بالا و آنتی اکسیدان هستند و می توان محصولات خوراکی نخل را به عنوان داروی گیاهی عنوان کرد. خرما منبع ویتامینهایی چون تنین، رتینول، تیامین، نیاسین، اسید فولیک، ریبوفلامین، آهن، فسفر، پروتئین، کلسیم، منیزیم، پتاسیوم، سدیم و روی است. ۳۵۰ گرم خرما ۱۵۰۰ کالری دارد و انرژی یک روز را تامین می کند.
خرما درختی ویژه و متفاوت در میان گیاهان است که دارای نر و ماده می باشد، تنها درخت ماده ثمر می دهد و حتما باید توسط طلع نر بارور شود این محصول درخت نر را فحل می نامند. نخل تنها درختی است که عاشق می شود، احساس دارد و در تعامل نزدیک با انسان است. واحد شمارشش نیز مانند انسان نفر است، زمانی که سر درخت قطع شود درخت می میرد و شاهد آن نخلان بی سر یادگار جنگ است که در نخلستانهای آبادان هنوز منظره ای غمگین و حس دیدن یک قبرستان را تدایی می کنند. نخل حتی اگر سرش زیر آب رود به اصطلاح غرق می شود و می میرد. نخلی که سوزانده می شود هیچ ذغالی برجا نمی گذارد و خاکستر می شود. جالبتر آنکه درخت نخل در ۱۶ سالگی بالغ می شود و در پیری دندان نخل به نام توختک می ریزد.
در مکانهایی که رفت و آمد انسان آنجا بیشتر است نخل های قویتر و پرثمرتری داریم و این مسئله در بررسی میدانی مکانهای زیارتی و گردشگری و حضور نخلهای تنومند و پربازده دیده می شود و نشان از سازگاری و همزیستی بالای انسان و نخل دارد. کاربرد صنعتی محصولات مربوط به نخل مانند شیره، معسل، قند مایع، سرکه، خمیر، فیبر خرما، تارونه، پنیر و نان هسته خرما بسیار پر اهمیت و اقتصادی است که تاکنون به آن توجهی نشده است.
در کتاب نمادها و سنتهای ایران به اهمیت تاریخی نخل و نقوش آن بر مهرهای سلطنتی و مکانهای مهم مانند کاخ ها و معابد مذهبی اشاره کردم و در دو کتاب میوه درمانی و گیاهخواری رهایی انسان و زمین به خواص منحصر به فرد خرما پرداخته ام. پیشنهاد می کنم در اسفند ماه نیز با توجه به اینکه تلقیح نخلها در همین زمان و با یک دوره ۴۵ روزه انجام می شود روز ملی نخل را ۲۳ اسفند تعیین کنیم که پایان دوران تلقیح نخل نیز هست. در ۳۱ مرداد نیز که در برخی روستاهای خوزستان مراسم برداشت محصول صورت می گیرد به نام جشنواره خرما برگزار شود مانند گاه انبارهای برداشت محصول که در یزد برای انار یا قزوین برای انگور و در کاشان برای گل محمدی هرساله برگزار می شود، جشنواره خرما در ۳۱ مرداد می تواند در خوزستان جلوه منحصر به فرد این درخت و محصول را بشناساند و فرهنگسازی کند. نیاز به تعامل و همراهی فعالان و نهادهای مدنی خوزستان داریم.
کیوان سالمی فیه
مدیر میراث فرهنگی موسسه فرهنگی ، ورزشی و خدماتی خوزستانیهای استان مقیم تهران
تهران اسفند ۱۳۹۹